Айналайын, маматай! Бұл менің сізге жазған ең соңғы хатым болар. Осыған дейін сізге қаншама рет хат жаздым. Бірақ оған бірде-бір рет жауап жазбадыңыз. Телефоныңызда менің есімімді қара тізімге қосып қойыпсыз. Тым болмаса, даусыңызды естиін деп, жұмыстағы бірге қызмет істейтін қыздардың телфонымен хабарлассам, менің даусымды есітісімен, телефонды өшіре саласыз. Өткен күздің қара суығында жұмысымнан сұранып, Жаңатасқа бардым. Өзіңізді көрмегелі тоғыз жыл болды. Жыл сайын барамын. Есігіңіз үнемі іштен құлыптаулы тұрады. Есігіңізді қаншама қағып, келгендігімді айтсам да, есігіңізді еш ашпайсыз. Қаншама жалынып, көз жасымды қанша төксем де, еш жібімейсіз. Не болды сізге? Сіздің кемеріңізден шыққан жалғыз перзентіңіз емеспін бе?
Мені әлдилеп, аялап өсірдіңіз. Оқыттыңыз. Бар жағдайымды жасадыңыз.
Әкеммен ажырасқаннан соң да, сіздің қамқорлығыңызда болдым. Лауазымды қызмет атқардыңыз. Қалалық атқару комитеті төрағасының орынбасары болдыңыз. Ішкенім алдымда, ішпегенім артымда болып, еш қиыншылық көрмей өстім. Барлығы сіздің арқаңызда. Жетімшілік көрмей, еркін, ерке болып өстім. Бой жетіп, өз теңімді таптым дегенде шын қуандыңыз. Қолыңыздағы биліктің күшін пайдаланыңыз. Қала орталығындағы сол кездегі ең үлкен кафеде ұзату тойын жасадыңыз. Мені үлде мен бүлдеге орадыңыз. Қынама бел бешпет, желпейлі аппақ көйлек, басыма сәукеле кигізіп, әлгі Қыз Жібек мінгендей бір меңі жоқ аппақ қос ат жеккен күймелі арбаға отырғызып, сүйген жігітіме ұзаттыңыз. Қуанышқа толы сол бақытты күндерімді еш ұмытпаймын. Сол күймелі арбаны орталық алаңмен жүргіздірттіңіз. Алаңда сол салтанатты сәтті қызықтап тұрған қалың жұрттың қол бұлғап, маған сәттілік тілеген сәттері дәл күні бүгінгідей көз алдымда. Мен сонда өзімді әлемдегі ең бақытты жан сезінгенмін.
Қуанышты күндерім көп болды. Жолдасым Қанат екеуміз тату-тәтті өмір сүрдік. Бір жыл өте бере тұңғышымыз Жансұлу дүниеге келді. Қуанышымыз мол болды. Өзіңіз Алматыға келіп, бесігін әкеліп, тағы басқа жол-жоралғыларын жасадыңыз. Жансұлу күннен күнге өсіп келе жатты. Жалғыз перзентімнің тұңғышы деп бойыңыздағы әжелік мейіріміңізді төгіп, оны баурыңызға басып, қуанышқа бөлендіңіз. Әкеден ерте қалсам да, өзіңіз барда әкенің орнын жоқтатқан жоқсыз.
Міне, сіздің арқаңызда бұл жылдар менің өмірімнің шуақты күндері болып есте қалды.
Өкініштісі сол, 2001 жылы сіздің сонау Мекке қаласына жартылай жаяу, жартылай көлікпен Өзбекстан, Түркіменстан, Иран, Ирак, Сирия, Иордания мемелекеттері арқылы Сауд Аравиясына қажылық сапарға баруыңыз мен үшін үлкен қайғыға айналарын біліп пе едім. Тәуекелге бел буып, ұзақ жолға жиналғандарыңызды естігенде бір жағынан толқыдым, бір жағынан қуандым.
Адам болған соң қым-қуыты мол өмір соқпағында оның да сүрінетіні, қателесетіні, көлеңкелі пендешілік жолға бой алдыратын сәттері кездесетіні ақиқат қой. Сіздің де кей тұстарда жіберген қателіктеріңіздің болғанын білдік. Солардан арылу үшін, тазалану үшін имани оң жолға бет бұрғаныңызды қоштадым да! Және де сіздің ұшақпен қиналмай барып, ұшақпен кері қайтатын көп қажылар секілді емес, кез келген пенденің батылы бара бермейтін жаяу бармақ жолды таңдағаныңызға алғашта шошына қарадым. Сіз сол жаққа кеткеннен бастап, күндіз күлкіден, түнде ұйқыдан айырылдым. Әр мемлекет шекарасынан өткенде жіберіп отырған хаттарыңызды оқығанда барып көңілім кішкене тыншитын еді. Тіпті сіздің Дамаскіде Бейбарыс пен Әл-Фарабидің басына арнайы соғып, құран бағыштағаныңыз туралы хатыңызды алғанда, таныстарыма, көрші-көлемге жүгіре хабарлап, жазғандарыңызды оқып беріп, жүрегім жарыла қуанғанымды айтсаңызшы! Сонда өзіңіздегі бар қаржының шектеулігіне қарамастан сол маңда көзіңізге түскен жұпыны киінген жеті адамға садақа беріпсіз. Бауырымнан өрген жалғызымның тілеуін тілеп, солардың алғыс шапағаты тисін депсіз. Дамаскіден келген соңғы хатыңызды мен осы күнге дейін қастерлеп сақтап келдім. «Жалғызымның тілеуін тілеп» деген сөздеріңіз жүрегіме тасқа басқан таңбадай жазылып қалды.
Ұзақ сапардан елге келдіңіз. Ағайын-туыстар бәріміз қуандық. Бірақ… Иә, бірақ сіз сол сапардан өзгешелеу болып оралдыңыз. Киген киіміңіз де, басқа тартқан орамалыңыз да мүлдем өзгерген.
Сіздің қоп-қою, қап-қара шашыңызға мен өлгенше қызығушы едім. Қол тоқпақтай бұрымыңызды келістіре орап, желкеңізге түйіп қойған бейнеңізді көргенімде, сізді құшақтай алып, бетіңізден сүйіп:
– Мама, дүние жүзін қайдам, тура біздің Қазақстанда ешбір әйел сізден сұлу емес! – дейтінім есіңізде ме?!
Шынында да Сіз сұлу едіңіз. Қарлығаштың қанатындай иілген қасыңыз қандай, аппақ нұрлы жүзіңіз ше? Шуақ ұшқындап тұратын дөп-дөңгелек жанарыңыз ше? Мен сізбен мақтанатынмын.
Жансұлуыңызды ертіп, елге келді деген соң алып-ұшып Алматыдан жеттім. Келген бетте құшақтай алдым.
Бірақ сіздің тарапыңыздан бір салқындық байқалғандай болды.
Амандық-саулықсыз ең бірінші айтқан сөзіңіз:
– Басыңдағы орамалың қайда? – болды. Бір түрлі тіксініп қалдым.
– Жаз айы ғой, мама?
– Ана тырнағыңдағы бояуды құрт! Состиып тұрып қалдым. Жансұлуды бауырыңызға да тартқан жоқсыз. Басынан жеңіл сипап:
– Мына қызың да бүгіннен бастап орамал тартсын, – дедіңіз.
Сіздің басыңызға қарадым. Оны аппақ орамалмен тұтасымен тұмшалап, иегіңіздің астынан орай тартып тастапсыз. Байқаймын, орамал астында шаштың бар-жоғы білінбейді. Шыдап тұра алмадым.
– Мама, шашыңыз қайда? – деппін. Сонда сіз:
– Шашымда нең бар? Ұстарамен қырғыздырып тастағам, – дедіңіз бетіме алая қарап.
– Неге?! – деп қатты дауыстап жібердім.
– Сол! Сен ана әр тал шашыңның түбінде бір-бір шайтан тығылып отыратынын білмейсің бе?
Мен не дерімді білмей қалдым.
– Ана шашыңды жібіт! Қазір сыпырып тастаймын, – деді. Мен орнымнан атып тұрдым.
– Мама, сіз не айтып тұрсыз? – деп шар ете қалдым.
«Қажылыққа барып, есіңізден ауысайын дегенсіз бе?» – деген ашу сөз көмейіме келіп, кептеліп тұрып қалдым.
– Маматай-ау, мен жауапты қызмет атқарамын. Мемлекеттік қызметшімін. Сонда жұмыс орнымда жып-жылтыр баспен қалай жүремін? – дегенімді тіптен құлағыңызға ілмедіңіз ғой. Өз айтқаныңыздан қайтпадыңыз. Олардың барлығы күнәһарлар, харам, діннен безгендер, өлген күні тозақтық отына күйетіндер дегеніңізден еш таймадыңыз.
Сөйтіп алыстан аңсап, анашым деп келгенде, үйге тізе бүктірместен тату құрбымның үйіне қызымыз екеуміз барып қондық. Сол үйге жеткенше жылап бардым. Ол үйге кірмес бұрын жол бойындағы шағын скверде солығымды басып, беті-қолымды жуып, өз-өзіме әрең келдім.
Құрбым құшағын жая қарсы алды. Күйеуі вахталық жұмысқа кеткен екен. Сыртым бүтін, ішім түтін болып отырдым. Болған жай туралы оған тіс жарып айтпадым. Келгеніме үш күн болды, сені сағынған соң бір күн қасыңда болайын, әңгімелесейін, сырласайын деп келдім деп жатырмын.
Ертеңіне қайтып кеттім.
Сіздің «Менің айтқанымды істемесең, табалдырығымды аттамайсың!» – деген ауыр сөзіңіздің мені қандай күйге салғанын білсеңіз ғой.
Арада жарты жыл өтті. Жаңатасқа қайта келдім. Есігіңізді қақтым. Есікті ашпай тұрып: «Кім?» деп сұрадыңыз. Дауысымды естісімен, еш амандық-саулықсыз: «Менің айтқанымды істедің бе?» – дедіңіз. Мен «Маматай-ау, ол айтқаныңызды қалай істеймін? Жұмысым жауапты. Ондай істей алмаймын ғой. Тым болмаса сіз сияқты зейнеткер де емеспін, – дегенімде: «Айтқаным айтқан. Сендей шайтанның құлы болып жүргендер бұл босағадан аттамайды. Келген ізіңмен кері қайт, көзіме көрінбе!» — дедіңіз. Мен жылап: «Айналайын, маматай-ау! Үйіңізге кірмесем кірмей-ақ қояйын. Тым болмаса жүзіңізді бір көрсетіңізші! Бетіңізден бір сүйейін де, кері қайтайын», – деп жалындым. Сонда сіз: «Сендей харам, кәпірге бетім түгіл, саусағымның ұшын да ұстатпаймын!» – дедіңіз. Осы сөзіңізді естігенде, төбемнен жай соққандай болды. Сіздің есігіңізді жай-жай тықылдата қағып, ұзақ тұрдым. Селт етпедіңіз. Бір кезде ар жақтан қатты дыбыстап: «Сен қарғыс атқан қарабетсің. Көзіме еш көрінбей құры дедім ғой!»- дедіңіз. Осы сөзіңіз менің жүрегіме оқ болып тиді. Кері қарай асыға басып, баспалдақпен төмен түстім. Бетімді жас жуып кеткен. Таразға қарай жүретін таксилер тұратын аялдаманы бетке алдым. Сол тротуардан өзіңізбен бір подъезде, бір алаңшада тұратын Райхан әпкей жолыға кетті. Ақкөңіл кісі ғой. Мені құшақтап, бетімнен сүйіп, жұбатып жатты. Сіздің Саудакенттен, тағы басқа жерлерден келген туысқандардың ешқайсысын да, көршілерін де үйге кіргізбейтініңізді айтты. Маматай-ау, сонда айналдырған аядай екі бөлмеде жалғыз өзіңіз, жападан жалғыз қалай өмір кешпексіз? Тіпті қалалық әкімшіліктің сізге қамқоршы етіп бекітіп берген әйелін де зар илететін көрінесіз. Ол әйелге орындалмайтын шарт қояды екенсіз. Алғашқы біреуі: «Қоңыз теріп жесем де, мынадай кісінің айтқанына көніп, айдауына жүре алмаймын», – деп шығып кетіпті. Бұндай тірлігіңізбен қоғамда қалай өмір сүретініңізді көз алдыма елестете алмаймын. Маматай-ау, кезінде басшы болдыңыз, тіпті райкомның хатшысы, қалалық атқару комитеті төрағасының орынбасары да болдыңыз. Елмен жұмыс істедіңіз, талай мәселелерді шешістіңіз. Соншама лауазымды қызмет атқарып келіп, зейнетке шығысымен осындай жолға күрт аунап түскеніңізді ұғына алмай-ақ қойдым. Бірақ қай дінде болмасын адамдар арасындағы мейірім, шапағат дегендерді қастерлемей ме?! «Жұмақ – аналардың аяғының астында» деп айтады екен ғой бабаларымыз. Мен сіздің ақ сүтіңізді еміп, бойжеттім ғой. Сіздің шапағат, мейіріміңіздің арқасында, мен өзімді жұмақта жүргендей сезінбеп пе едім. Енді не болды, анашым? Өзіңіз сыйлаған жұмақтан мені неге тозаққа итердіңіз? Сонау өзіңіз қасиет тұтқан Меккеден алып келген сыйыңыз осы ма?
Сенсеңіз, сіз мені тозақ отына салып қойдыңыз. Еш қылмыс жасаған жоқпын, ішімдікке салынып, жаман жолға түскен жоқпын. Қалалық өткізілген Келіндер сайысында бас бәйгесін алдым. Жұмысымда абыройлымын. Тәуелсіздік күнінде Ел президентінің Алғыс хатын алдым. Мекемеміздегі Құрмет тақтасында тұрамын. Мектеп ата-аналар комитетінің төрайымымын. Бәріне шүкіршілік деп жүргенімде, туған анамнан мұндайды көремін деп ойлаппын ба?! Сіз анда-санда ғана тіл қатысатын көрші Райхан тәтенің адресіне сізге арнап жазылған хатымды парша-парша етіп жыртып, тура босаға аузында сіріңкемен от қойып өртеп жібергеніңізді естігенде, еңіреп тұрып жыладым. Райхан тәтей телефонмен жұбатып жатты. Ол хатта менің барлық жан-сырымды, күйзелісімді әбден жадап-жүдегенімді, өзіңізді бір көріп, көңілімді жұбатсам деген арманымды ақ парақ бетіне ащы жасымды тамшылата отырып жазған хатымды өртегеніңіз мені тіптен түңілдірді. Сіздің дидарыңызды бір көрсем деген арманымның күлі көкке ұшты. Көкірегіме толған запыранды мұңымды кімге шағамын енді?!
Анашым, мен үшін бұл өмірде еш қызық қалмағандай. Бұл хатты оқымай тағы жыртып тастайтыныңыздан қорқып, екі дана етіп жаздым. Біреуі Райхан тәтеге, екіншісі өзіңізге. Осы соңғы хатым қолыңызға тигенде жырта алмайтыныңызға көзім жетті. Қош, сау болыңыз!
Аягөз қызыңыз.
17.06.2018 жыл
P.S. Райхан таңертең ерте тұрып жуынып, ваннадан шыға берген. Есіктің қоңырауы шырылдады. Барып есік ашты. Хат тасушы әйел екен. Тапсырысты хат әкеліпті. Тіркеу дәптеріне қол қойды. Хат Аягөзден екен. Көлемді үлкен конвертті ашқанда, ішінен сәл қалыңдау, бөлекше тұрпатты қағаз және екі кіші конверт шықты. Асыға көз жүгіртті. «Райхан тәте! Саламатсыз ба? Мына хаттың біреуі өзіңізге, екіншісін мамама тапсырыңыз. Бірақ бір өтінішім, хатты әзірге бермеңіз. Сіз осы хатты алысымен, маған телефон соғыңыз! Жарай ма, тәте?»
Райхан аң-таң қалып, аңтарылып аз тұрды да, Аягөзге телефон шалды. Бірденінен жауап қатты. «Рахмет, тәте!» – деді. Үні сәл көңілсіздеу, бәсең шықты. Жөткірініп аз тұрды да:
– Райхан тәте, өзіңізге жазылған хатты оқымас бұрын бір бес минуттан кейін сіздің ватсабыңызға бір қызық сурет жіберемін. Соны қызықтап қарарсыз. Содан соң өз пікіріңізді айтарсыз. Содан кейін барып, конвертіңізді ашарсыз. Жарай ма, тәте?!-деді.
Райхан салмағы недәуір екі конвертті алма-кезек қарап жанына қойды.
Әлден уақытта телефонға қоңырау түсті. Қандай сурет жіберді екен деген ынтық көңілмен ватсапты ашты. «Маматай, кеш мені! Мына өмірдің мен үшін түк қызығы қалған жоқ. Қош болыңыз! Міне, мойнымда тұзақ арқаны ілулі тұр. Райхан берген хатты енді жыртпассыз! Аягөз қызыңыз».
Райханның төбе құйқасы шымырлап қоя берді. Не істерін білмей, қолы дірілдеп, қатар жатқан қос конвертке, телефондағы суретке жалтақтап қарай берді.
Пернебай Дүйсенбин,
жазушы
