Бүгінгідей алмағайып заманда ақпараттық технологияны да абайлап қолданатын күнге жеттік. Оның себебі түсінікті де. Қазір кімде смартфон бар, соның бәрі ақпарат таратушыға айналды. Контент деген осы екен деп кез келген нәрсені түсіріп, әлеуметтік желіге жүктеп жібереді. Тіпті, ақ-қарасын ажыратып та жатпайды. Мұндай дүмбілез дүниелердің соңы дүрбелеңге ұласып кететінін көзіміз көріп жүр. Бірақ, бұл- өте қауіпті құбылыс. Ол туралы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев күні кеше ғана Ақордада өткен БАҚ саласы қызметкерлерін марапаттау рәсімінде сөйлеген сөзінде де салмақтап айтты.
Президент алмағайып, бұлыңғыр заманда, ең алдымен, ел бірлігін сақтап, басты байлығымыз – тұрақтылық пен тыныштықты бағалау қажеттігін, осы орайда, журналистерге айрықша сенім мен зор жауапкершілік жүктелетінін айтты.
— Міржақып Дулатов «Қай жұрттың баспасөзі күшті болса, сол жұрттың өзі де күшті» деген. Шын мәнінде, сөз – аса қуатты қару. Бір ауыз сөз араз елді тату қылады, тату елді араз етеді. Сондықтан сөз құдіретін терең түсініп, оның салмағын сезіне білу қажет. Қазіргі ақпарат тасқынында сенімді дерек, дәйекті талдау ұсынудың мән-мағынасы арта түсті. Журналистің ағартушылық миссиясы алдыңғы қатарға шықты. Кез келген ақпаратты мұқият елеп-екшеп, жұртқа дұрыс жол көрсету өте маңызды. Бұл ретте, сіздерді ақпарат әлемінің темірқазығы деуге болады. Мен журналистеріміздің әр мәліметті ұлт мүддесі тұрғысынан саралай аларына сенемін. Өйткені өзім көп оқимын, сіздер жазған мақалалармен, ой-пікірлермен таныспын. Қазір журналистеріміз түрлі салада жұмыс істеп жүр. Қаламгер әрі қайраткер азаматтарымыз аз емес. Ақпарат саласының өкілдері Парламент пен мәслихаттарда табысты еңбек етуде. Сондай-ақ жергілікті және орталық атқару органдарында қызмет етіп жүрген азаматтар бар. Бұл журналистің бесаспап мамандық иесі екенін анық көрсетеді, – деді Мемлекет басшысы.
Расында да дәстүрлі басылымдардың бағыты да бөлек, маңызы да ерек. Өйткені, мұнда жан-жақты тексерілген ақпараттар ғана оқырманға жол тартады. Тағылымы терең танымдық мақалалар жарияланады. Сырлы сұхбаттар мен журналистік зерттеулердің де көпшілікке берері мол. Бір сөзбен айтқанда газет-журналдар тек жаңалықтың жаршысы ғана емес, сонымен қатар оқырманның ақылшы досы, рухани сырласы. Мерзімді басылымдарда жарық көретін жазбаларды жібермей оқитын адамның ой-өрісі де, таным-түсінігі де, парасат-пайымы да өзгеше болып тұрады. Тіпті, сөз сөйлеу мәнері де басқаша. Өйткені, газет оқу-зиялылықтың белгісі.
Біле білгенге қазақ баспасөзінің тарихы тереңде жатыр. XX ғасырда Алаш арыстарының бастамасымен жарық көрген «Қазақ» газеті — ұлттық баспасөздің шоқтығы биік үлгісі. Бұл басылым ұлттың мүддесін қорғап, халықты бірлікке, білімге, азаттыққа үндеумен ерекшеленді. Баспасөз арқылы ұлттық сана серпіліп, қазақ қоғамында ояну дәуірі басталды. Осы ретте филология ғылымдарының кандидаты, доцент Аманқос Мектептегінің «Қазақ» газеті және оның алғашқы бас редакторы Ахмет Байтұрсынұлы туралы зерттеуі кім-кімді де бей-жай қалдырмайды.
«Ұлттық ой-сананың өркендеуі мен дамуына өлшеусіз еңбек сіңіріп, соны серпіліс туғызған дара да, дана тұлғаның бірегейі– Ахмет Байтұрсынұлы. Ол туралы сөз бола қалса, «Қазақ» газетіне соқпай өту әсте мүмкін емес. Өйткені Ахмет Байтұрсынұлының бар саналы ғұмырының елеулі кезені осы мерзімді баспасөзбен тонның ішкі бауындай сабактас. Сондай-ақ, «Қазақ» газеті– ХХ ғасыр басындағы сахара елінің күллі қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени-рухани тыныс-тіршілігін, салт-санасын, әдет-ғұрпын, тіл байлығын қаз-қалпында айнаға түскендей бейнелеп берген энциклопедиялық басылым. Әрине, газеттің мұндай діттеген деңгейге жетіп, биіктен көрінуі – оның бас сарапшысы мен идеялық-саяси дем берушісіне, рухани жебеушісі мен қаржылай демеушісіне өзара байлаулы екені аян. Бұл ретте қадау-қадау нақ осындай іргелі де күрделі әрі жауапкершілігі зор міндетті тағдыр-талайлары қоғамдық-саяси өмірдің қиыр-шиыр соқтықпалы, соқпақсыз жолында тоғысқан Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Әлихан Бөкейхан сынды күрескер үш алып кемеңгер ынтымағы жарасып бірге атқарды»,- деп жазады Аманқос Мектептегі.
«Қазақ» газетінің тұңғыш санында Ахмет Байтұрсынұлы мерзімді баспасөздің басты-басты төрт түрлі функциясын атап, оған қысқа да нұсқа назар аударған. Бірінші тұжырым: «Әуелі, газет – халықтың көзі, құлағы һәм тілі». Бұл мерзімді баспасөздің қоғамдық ақпараттық жан-жақты қызметіне берілген ғылыми анықтаманың классикалық үлгісі деуге болады. Жыл он екі ай бойы табиғат-ананың қас-қабағына қарап, үнемі аттың жалы, түйенің қомында көшіп-қонған, ата кәсібі төрт түлік мал шаруашылығымен айналысқан туған халқының талғам-түсінігі мен таным-көзқарасына орай газет хақындағы ұғымды шым-шымдап сана-сезіміне терең сіңіруді ол перзенттік парызы санады. Шындығында, бұл жаратылыстың қарапайым мысалмен кез-келгеннің қабылдау түйсігіне образдылығымен әсерлі жеткізілген. Екі аяқты, жұмыр басты пендеге маңдайға біткен қос жанар мен құлақтың, ауыздағы тілдің анатомиялық-биологиялық қажеттілігі қандай болса, қоғам өміріндегі саяси-әлеуметтік, мәдени-рухани ортадағы атқаратын қызметі де сондай айрықша маңызды. Яғни мерзімді баспасөз құралының барша қадыр-қасиетін қалың бұқараға, дүйім жұртқа салыстырмалы түрде адамның өз бойының дене мүшелерімен шендестіріп түсіндіру тәжірибесі ғылымда Ахмет Байтұрсынұлына дейін кездеспеген жаңалық.
«Екінші, газет – жұртқа қызмет ететін нәрсе, олай болатын мәнісі жұрттың білімді, пікірлі, көргені көп көсемдері, оқығаны көп адамдары газет арқылы халықтың алдына түсіп, жол көрсетіп, жөн сілтеп, басшылық айтып тұрады».
Иә, өзі өмір сүрген уақыт аралығында бұл мақсат үдесінен де «Қазақ» газеті абыроймен шықты. Алаштың сол дәуірдегі оқыған, тоқыған, аузы дуалы зиялылары осы баспасөздің айналасына келіп топтасты. Олар отарланған елінің, мешеу қалған халқының басындағы ең өзекті де түйінді мәселелерге үндерін қосып, ақыл-кенестерін берді, темірқазық бағыт-бағдар сілтеп, саяси дербестігі мен азаттығы жолындағы күрес майданына шығуға белсенді іс-әрекеттерімен үгіт-насихат жұмыстарын жүргізді.
«Үшінші, газет – халыққа білім таратушы…».
«Қазақ» газеті халық арасына білім таратуды осы кең мағынасында жеткізіп, сана-зердесіне сіңіруге өлшеусіз қызмет етті. Басылым өз уақытында отарлық езгі мен қанаудан титықтанған халықтың басына қара бұлт үйірілген қиын кезеңде күннің нұрлы шапағындай жылуы мен жарығын шашып, қоғамдық өмірдің қыр-сырынан толық мағлұмат беріп, білім өрісін жайған ұлттық баспасөз.
«Төртінші, газет – халықтың даушысы. «Жұртым» деп халық арын арлап, зарын зарлап, намысын жоқтайтын азаматтары газет арқылы халықтың сөзін сөйлеп, пайдасын қорғап, зарарына қарсы тұрып, қарғаға көзін шоқытпасқа тырысады».
«Қазақ» газеті тура осы бағытта «аталы жұртының, ауданды ұлтының» ар-намысын қызғыштай қорыған бірден-бір медеу тұтар қорғаны, мұңын шағып, шерін тарқатар жанашыр досы, жігер отын шарболаттай жанып-жанып, қайрап-қайрап алатын бойға күш-қуат дарытар рухани серігі болды. Басылым ұлт мүддесіне байланысты қай мәселе болмасын батыл көтеріп, ой-пікірлерін өткір айтуға машықтанды. Әсіресе, ана тілінде білім беру мен оқыту әдістемелік бағдарламасы, әліпби мен емлеге көзқарас хақындағы ұсыныстары һәм ұстанған үрдісі күні бүгін де өзінің мән-маңызын жойған жоқ деуге болады.
Қысқасы, «Қазақ» газеті- ғасыр басындағы қоғамдық өмірдің барлық саласында өз із-бедерін қалдырған, ана тілінің қолданыс мәдениетін жоғары сатыға көтерген, әдеби тілдің өріс аясының дамуына үлес қосқан мерзімді баспасөз. Бұл ретте Алаш арыстарының сіңірген еңбегі ұшан-теңіз.
Қай кезең болмасын төл басылымдар осы төрт қағиданы басты бағдар етіп, уақыт тынысын тап басып келеді. Ең алғашқы номері 1937 жылғы мамыр айынан шыға бастаған Сарысу аудандық «Сарысу» газеті де осы аралықта оқырманға ой саларлық, олжа боларлық талай мазмұнды мақалаларды ұсынды. Өңірдің өсіп-өркендегенін жазды. Өзекті мәселелерді де қаузады. Тұғыры биік тұлғаларды дәріптеді. Еңбек адамдарының елге танылуына жол ашты. Жас таланттардың тұсауын кесіп, сәт сапар тіледі. Редакцияның өзі де шығармашылықтың ұстаханасы ретінде тілшілердің неше буынын тәрбиелеп, қияға қанат қақтырды.
Баршаға белгілі, тоқсаныншы жылдардағы тоқырау қай салаға болсын оңай соққан жоқ. Бұрынғы одақтас мемлекеттер арасындағы экономикалық байланыстар үзіліп, өндірілген өнімдер өткерілмей қалды. Жаңатас қаласында жұмыссыздық белең алып, су, жылу, электр энергиясымен қамтамасыз ету мұңға айналды. Көптеген үйлер қаңырап бос қалды. Ауылдардың өзінде қарашаңырағын қиратып, құрылыс материалдары ретінде болар-болмас ақшаға саудалағандар да кездесті. Сонда редакцияның өзінің жағдайы мәз болмаса да тілшілер елді тұрақтандыруға күш салды. Жақсы күндердің келетініне сендірді. Қазыналы қариялар «Құс та ұясын бұзбайды» деп үндеу жариялап, сырт жақтарға көше бастаған ағайынға ой салды. Басылым кеншілер шаһарының да толғауы тоқсан тіршілігін толассыз жазды. Осындай идеологиялық жұмыстардың нәтижесі көп ұзамай-ақ өзінің оң септігін тигізгендігі сөзсіз. Редакцияның қызметкерлері қазір де мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асырылуы, Жаңатас қаласы мен ауыл-аймақтардың ахуалы, еңбек адамдарының беделі, ұрпақ тәрбиесі, ұлттық құндылықтар, тағы да басқа тақырыптар төңірегінде тынбай жазып келеді. Мұның бәрі де айтуға оңай. Әйтпесе қолыңызға дайын күйде тиген газеттің артында қаншама адамның қажырлы еңбегі жатыр.
Баспасөз — елдің жүрегі, руханияттың күретамыры. Ол ұлттың сөзін сөйлеп, елдің рухын көтеретін қасиетті мінбер. Қазіргі медиа кеңістіктегі бәсеке заманында қазақ баспасөзінің миссиясы одан әрі тереңдеп келеді. Бұл — ұлттың рухани шекарасын сақтау жолындағы күрес.
Газет пен журнал тек бүгінгі күнді жазумен шектелмейді. Ол- ертеңге хат. Сондықтан оның сапасы, мазмұны, ұстанымы уақытпен бірге жаңарып, тереңдей береді.
Ұлт руханиятының алтын қазығы- баспасөз. Оны қолдау, жазылу, оқу- бұл да отаншылдықтың көрінісі.
Бақыт Жалғас,
Жаңатас қаласы
